ŻYCIE PRYWATNE POLAKÓW W XIX WIEKU

Cykl konferencji Życie prywatne Polaków w XIX wieku został zapoczątkowany sesją naukową zorganizowaną w 2012 roku w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Pomysł na odkrywanie tej części historii zrodził się w głowach: dr hab. Marii Korbut-Marciniak, prof. UWM oraz dr Marty Zbrzeźniak. Potrzeba przyjrzenia się życiu prywatnemu wynikała z poczucia, że w dociekaniach naukowych umyka codzienność, emocjonalność, intymność ludzi. Jak zauważyły naukowczynie, celem rozpoczęcia cyklu sesji było ukazanie i włączenie do historiografii tych obszarów życia Polaków, które pozostawały na marginesie. Spojrzenie na społeczeństwo polskie XIX stulecia przez pryzmat osobistych doświadczeń, na Polaków z różnych środowisk, na ich systemy wartości, odczuwanie i przeżywanie świata oraz ich obyczajowość. Cezury czasowe konferencji wyznaczyły epoki, w których specjalizują się naukowczynie. 

Na pytanie dlaczego „życie prywatne Polaków”? Prof. Maria Korybut-Marciniak odpowiedziała:

 

Patrząc na realia egzystencji Polaków w XIX stuleciu, to właśnie życie publiczne narodu było systematycznie ograniczane. Przyglądając się historiografii epoki, proporcje przedstawiają się odwrotnie – życie prywatne Polaków prezentuje się mizernie. Magdalena Micińska w III tomie „Dziejów Inteligencji Polskiej” stwierdza, że: „Życie publiczne rosyjskich Polaków po 1863 roku musiało pozostać prywatne”. W salonach inteligencji większych miast, w ziemiańskich dworach na Kresach, we wszystkich miastach, gdzie Polacy udali się na emigrację, podczas wieczorów muzycznych dyskutowano o sprawach publicznych – polityce, kulturze, kwestiach społecznych i naukowych. Życie prywatne Polaków w XIX wieku jest więc mocno sprzężone z życiem publicznym, jednakże polska historiografia długo traktowała ten obszar jako drugoplanowy, dokonując „odcedzania” publiczności i prywatności. Inicjując cykl konferencji zamierzaliśmy zapobiec defragmetaryzacji historiograficznej refleksji. Chciałyśmy spojrzeć na społeczeństwo polskie XIX stulecia przez pryzmat osobistych doświadczeń, na Polaków z różnych środowisk, na ich systemy wartości, odczuwanie i przeżywanie świata, obyczajowość, na ludzi z „krwi i kości”.

 

Od 2014 roku ideę badań nad prywatnością w XIX stuleciu wsparł prof. dr hab. Jarosław Kita. Przy organizacji kolejnych sesji współpracowały już dwa ośrodki akademickie: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie oraz Uniwersytet Łódzki.

 

Dotychczas odbyło się XI konferencji z cyklu Życie prywatne Polaków w XIX wieku, podczas których prelengeci z ośrodków badawczych m.in. w: Olsztynie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie, Rzeszowie, Częstochowie, Gdańsku, Krakowie, Katowicach, Szczecinie, Opinogórze, Kielcach, Białymstoku, Lublinie, Toruniu, Zielonej Górze, Słupsku, Opolu, Mikołajewe, Kórniku dzielili się swoimi refleksjami na temat codzienności Polaków w czasie długiego wieku XIX. 

Od 2014 roku konferencja współogranizowana jest przez: Instytut Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego. W 2018 roku do grona organizatorów dołączyło Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie, a tegoroczna edycja konferencji odbędzie się przy wsparciu Oddziału Łodzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego. 

Instytut Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego 
Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie 

zapraszają na
 

 

XIII sesję naukową

Życie prywatne Polaków w XIX wieku

„Entuzjazm i sceptycyzm wobec nowoczesności”

 

Olsztyn, 9-10 października 2025 r.

Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie

 

 

Zaiste w szczególnym wieku żyjemy, w wieku cudownych wynalazków, olbrzymich pomysłów, w wieku, który zaje się wystąpił do walki z czasem i przestworem, dla którego nie ma nic niepodobnego: przyroda roztwiera mu swe tajemnie, niebo nowe planety oku nasuwa, żywioły uginają się pod jego władzą – w ten sposób, z nieukrywanym zachwytem, pisał w połowie XIX w. (1847 r.) reporter „Gazety Codziennej”. Skala przemian  i ich tempo rodziły również postawy przeciwstawne – pełne obaw i niepokoju.

 
XIII konferencja z cyklu „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” podejmuje zagadnienie stosunku do przemian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturowych, czyli szeroko pojętej modernizacji od strony życia prywatnego. Od połowy XIX stulecia nowoczesna technologia przeniknęła do większości zakamarków codzienności mieszkańców miast, zdominowała styl życia elit społecznych, zaś u schyłku stulecia stała się doświadczeniem większości polskiego społeczeństwa. 

Zmieniające się środki komunikacji, rozbudowa sieci dróg żelaznych, przebudowa, rozbudowa i powstawanie miast, industrializacja, przemiany w rolnictwie, rozpad starych i tworzenie nowych struktur społecznych, powstanie dagerotypu, rozwój oświaty, oświetlenie gazowe, wodociągi, ruchome obrazy, postępy w medycynie… – wszystkie te zjawiska obecne były w życiu prywatnym i miały przemożny wpływ na zmiany mentalnościowe mieszkańców ziem polskich. Proponowana perspektywa poznawcza ma na celu zwrócenie uwagi na doświadczenia, doznania i percepcję różnych aspektów modernizacji przez konkretnych bohaterów i grupy społeczne. Pragniemy zachęcić do refleksji nad sposobem myślenia o nowoczesności – od entuzjazmu poprzez postawy ambiwalentne po opór. Interesować nas będą zarówno przejawy jak i źródła konkretnych postaw. Zamierzamy podjąć dyskusję nad wpływem przemian cywilizacyjnych na relacje społeczne, obyczajowość, sposoby spędzania wolnego czasu, sposoby zarobkowania, rytm dnia. 

Do dyskusji nad różnymi aspektami doświadczania nowoczesności pragniemy zaprosić przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, w tym historyków, historyków sztuki, literaturoznawców, historyków kultury, antropologów historii, etnologów, prawników, muzealników i archiwistów. 

Proponowane zagadnienia:
‒ Przemiany w życiu codziennym;
– Poglądy wobec kompleksu zjawisk określanych mianem modernizacji;
– Nowoczesne sposoby gospodarowania w ujęciu mikrohistorycznym;
– Doświadczenia podróży nowymi środkami transportu; 
– Człowiek wobec odkryć na gruncie medycyny;
– Odczuwanie czasu i przestrzeni;
– Wizje postępu cywilizacyjnego;
– Nowe formy spędzania czasu wolnego;
– Przemiany w relacjach społecznych
– Doświadczanie nowoczesnej metropolii; 
– Zjawisko konsumpcjonizmu;
–  Przemiany w warunkach egzystencjalnych mieszkańców wsi,
– Rozwój higieny; 
– W pogoni za modą;
– Modernizacja a patologie społeczne.
 

Jak zawsze jesteśmy otwarci na Państwa propozycje tematów, które mogą wykraczać poza zaproponowane powyżej zagadnienia, lecz pozostaną związane  z nadrzędnym problemem badawczym konferencji. Propozycje referatów prosimy przesyłać drogą elektroniczną na formularzu zgłoszeniowym do 30 czerwca 2025 r. pod adres: zycieprywatne@wp.pl lub mariakorybut@o2.pl. 

 
Opłatę konferencyjną w wysokości 400 zł (obiady, serwisy kawowe podczas przerw, materiały konferencyjne, uroczysta kolacja) należy wnieść do 5 września 2024 r. na konto bankowe: 29 1020 3541 0000 5202 0089 4386 (Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Olsztynie,ul K. Obitza 1, 10-725 Olsztyn) z zaznaczeniem w tytule przelewu: Konferencja Życie prywatne
oraz podaniem imienia i nazwiska.

Komitet Naukowy Konferencji: 

prof. dr hab. Jarosław Kita, dr hab. Maria Korybut-Marciniak, prof. UWM. 

 

Komitet Organizacyjny Konferencji: 

mgr Izabela Socka, mgr Aleksandra Staniszewska, mgr Adrianna Czekalska 

 

W imieniu Komitetu Naukowego i Organizacyjnego konferencji:  

prof. dr hab. Jarosław Kita                    dr hab. Maria Korybut-Marciniak, prof. UWM  
 

 

 

 

XII konferencja z cyklu Życie prywatne Polaków w XIX wieku o podtytule „Relacje-więzi-parantele” skupi się na relacjach międzyludzkich w XIX wieku. Odbędzie się ona 10-11 października 2024 roku w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym UŁ w Łodzi. Głównym tematem sesji będzie jedna z najważniejszych właściwości człowieka – jego dążenie do kontaktu z innymi ludźmi, czyli nawiązywanie relacji i budowanie społecznej identyfikacji.

Pytanie o więzi społeczne w XIX w. to przede wszystkim pytanie o interakcje jakie zachodziły pomiędzy jednostkami, o czynniki powodujące łączenie się jednostek w zbiorowości, o funkcje jakie spełniały więzi, o formy obyczajowe, jakie przybierały, wreszcie o przyczyny trwałości lub rozpadu grup. XIX stulecie to epoka głębokich przeobrażeń społecznych, czas wielkich wędrówek, odrywania ludzi od ziemi i przecinania korzeni, rozpadu starych struktur społecznych, emancypacji, urbanizacji i industrializacji. Wzrost mobilności społecznej prowadził do rozpadu tradycyjnych więzi i tworzenia nowych struktur relacji. Początek relacji determinują styczności przestrzenne. Polacy, opuszczający rodzinną ziemię oswajali nową rzeczywistość społeczną, budowali kontakty w nowych środowiskach i warunkach kulturowych. Tworzenie nowych sieci relacji, dotyczyły zarówno chłopów, poszukujących lepszego życia w mieście, młodzieży wyjeżdżającej na studia do odległych miast jak i emigrantów i zesłańców, oderwanych od swoich środowisk. Pobyt „na obcej ziemi” kształtował nowe systemy relacji. Interesujące są zarówno kontakty z przedstawicielami innych narodów, którzy w ramach tworzenia nowych struktur państwowych i administracyjnych przybywali na ziemie polskie i nawiązywali stosunki z ludnością miejscową, jak i relacje pomiędzy przedstawicielami rożnych wyznań, światopoglądów, przekonań politycznych. Zajmować nas będą różne typy relacji: relacje sąsiedzkie, koleżeńskie i przyjacielskie, emocjonalne, rodzinne, zawodowe, religijne, edukacyjne, międzystanowe i międzyzaborowe. Chcemy zwrócić szczególną uwagę na relacje w ramach rodziny, które na przestrzeni XIX w. ulegały wielowymiarowej ewolucji – prawnej, emocjonalnej, obyczajowej. Ruchy emancypacyjne i nowa sytuacja ekonomiczna związana z przemianami kapitalistycznymi spowodowała przebudowę roli kobiety w rodzinie. Zmianom podlegały nie tylko relacje pomiędzy małżonkami ale też relacje rodziców z dziećmi, które w coraz szerszych kręgach stawały się obiektem nakładów i troski.

Proponowana perspektywa poznawcza stawia sobie za cel naukową refleksję nad podtrzymywaniem więzi, rozwijaniem i blokowaniem relacji oraz poczuciem wspólnoty (krwi, interesów, narodu, kultury, religii) w mikrostrukturach życia społecznego. W konferencji wezmą udział historycy, historycy sztuki, literaturoznawcy, historycy kultury, antropolodzy historii, etnolodzy, prawnicy, muzealnicy i archiwistów.

 

Program konferencji 
10 października 2024 

9.30-9.50 Otwarcie konferencji 

9.50-11.30 
Agnieszka Laszczak-Słaby, Przemiany w charakterze więzi w osiemnastowiecznej rodzinie szlacheckiej jako zapowiedź zmian w XIX-wiecznej rodzinie 
Tadeusz Stegner, Katolicy i ewangelicy na ziemiach polskich. Spotkanie wyznań, narodów i kultur 
Igor Borkowski, Konwent, zgromadzenie, wspólnota. O więziach budujących społeczność zakonną na wybranych przykładach z XIX-wiecznej kroniki Klasztoru Sióstr Klarysek w Starym Sączu 
Rafał Dobek, Wołowscy, Krysińscy, Szymanowscy, Lanckorońscy, Rydeccy i inni. Funkcjonowanie rodzin frankistowskich konwertytów w I połowie XIX wieku 
Jolanta Załęczny, Od dziewczęcych przyjaźni do kobiecej służby na rzecz ojczyzny i społeczeństwa. O dojrzewaniu i relacjach w kręgu klaudynek 
Piotr Szkutnik, Koligacje rodzin z awansu wojskowego oraz urzędniczego świeckiego i kościelnego. Egzemplifikacje z obszaru Królestwa Polskiego (koniec XVIII-XIX w.) 

11.30-11.50 Dyskusja 
11.50-12.20 Przerwa kawowa

 
12.20-14.00 
Jarosław Kita, Aby zachować majątek w swoich rękach. Związki małżeńskie w rodzinach ziemiańskich zawarte za zgodą władz kościelnych 
Anita Napierała, Rozwód – moralne i społeczne dylematy na przełomie XIX i XX wieku w świetle publicystyki i źródeł wspomnieniowych 
Aleksandra Staniszewska, „Jak Ty będziesz zadowolony to i ja będę zadowolona”. Małżeństwo margrabiego Aleksandra i Pauliny z Potockich Wielopolskich 
Jacek Szpak, Rodzina arystokratyczna w Galicji w XIX w. (na przykładzie Jadwigi i Leona Sapiehów)
Alicja Kałuża, Mulieres viris suis subditae sint 
Romuald Rydz, Humorystyczny obraz relacji małżeńskich w warszawskiej prasie satyrycznej przełomu XIX i XX wieku 

14.00-14.20 Dyskusja
14.20-15.20 Obiad 

15.20-17.00 
Małgorzata Karpińska, Dzieje burzliwej przyjaźni. Karol Sienkiewicz i Piotr Kopczyński koledzy z Liceum Krzemienieckiego – sąsiedzi – polityczni oponenci 
Andrzej Szmyt, Krzemieńczanie jako wspólnota środowiskowa i społeczna
Maria Korybut-Marciniak, „Urzędnik w sieci”. Analiza sieci społecznych w badaniach korespondencji. Casus Artura Dolińskiego (1831–1909) 
Izabela Kaczmarzyk, Ci ludzie są Polakami istnymi jako i my, tylko że cokolwiek mówią dziwacznie. Dziewiętnastowieczna korespondencja ze Śląska i o Śląsku jako przykład budowania relacji z „braćmi odłączonymi” 
Agnieszka Urbańska, „Na cel narodowy i dobroczynny”. Krótka historia telegramów patriotycznych 
Marta Kłak-Ambrożkiewicz, „Po staremu z życzeniami, których ani czas, ani siwizna moja nie ostudziły – Twój zawsze Cię miłujący Jan”  

17.00-17.20 Dyskusja
17.20-17.40 Przerwa kawowa

17.40-19.00 
Kamil Śmiechowski, Mieszczanie mimo woli? Kilka słów o związkach Polaków doby zaborów z miastem 
Kinga Fink, Mikrokosmos galicyjskiej rodziny Bursów. Osobowości – relacje – wartości
Marta Milewska, „Tak mało jest tu pro, a tak wiele contra” – czyli o relacjach panujących wśród personelu medycznego w guberni płockiej w latach w latach 1864–1914
Daria Domarańczyk-Cieślak, Pokolenie pierwszych polskich psychologów – relacje i współpraca w świetle prasy z przełomu XIX i XX wieku oraz osobistych wspomnień
Anna Śmiechowicz, „Łączy nas koło” – o miłośnikach dwóch kół w XIX wieku

 

19.00-19.20 Dyskusja
19.30 Uroczysta kolacja

 

11 października 2024 r. 

9.00-10.30 
Wojciech Gruchała, Cezary Baryka – człowiek nowoczesny 
Aleksandra Mikinka, Szlachecka codzienność Prawobrzeża – prywatny świat mieszkańców pogranicza polsko-ukraińskiego na przykładzie twórczości Aleksandra i Sylwestra Grozów
Kinga Raińska, O powinnościach dziewcząt względem rodziców. Miejsce córki w rodzinie w świetle XIX-wiecznych poradników obyczajowych 
Mateusz Śliwiński, Ewolucja autorytetu ojca w mentalności XIX-wiecznych twórców polskiej literatury pięknej 
Urszula Król, Pamiątki z włosów – biżuteria, haftowane obrazki i obcięte pukle – jako znak związków rodzinnych i przyjacielskich 

10.30-10.50 Dyskusja 
10.50-11.10 Przerwa kawowa 

11.10-12.40 
Karolina Tomczyk-Kozioł, Nie tylko Aniela… Działalność sióstr Tułodzieckich w Poznaniu w latach 1894–1928 
Adrianna Czekalska, „Na żałobnej karcie przychodzi nam znów zapisać ubytek” – rodzinny konflikt o spadek po śmierci Władysława Walewskiego z Miłonic 
Anna Czerniecka-Haberko, Portrety XIX-wiecznych służących, czyli obraz „panien do towarzystwa” Lucyny Ćwierczakiewiczowej
Olga Gaidai, Rola żony w rodzinie przemysłowców: Natalia Charytonienko z domu Leszczyńska (25.08.1829–21.05.1904) 
Przemysław Rozental, Prawna i społeczna rola małżeństwa i małżonków w Królestwie Polskim w XIX wieku w obiektywie przepisów prawa rodzinnego 

12.40-13.00 Dyskusja

13.00-14.10
Paweł Glugla, Relacje i więzi rodzinne w wybranej XIX-wiecznej korespondencji Jacka Malczewskiego 
Ewa Romańczak, Koligacje i związki rodzinne wśród muzyków kapeli jasnogórskiej w XIX wieku
Jarosław Maciej Zawadzki, Wiktoria co czytać potrafiła. Krąg rodzinny Wiktorii z Kozieleckich primo voto Kordziak secundo voto Sosnowskiej (1885–1971) ze wsi Kroczewo pow. płoński 
Łukasz Janeczek, Ruch spółdzielczy jako katalizator zmian postaw społecznych 

14.10-14.30 Dyskusja i podsumowanie
14.30 Zamknięcie obrad i pożegnalny obiad
 

 

I konferencja „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” rozpoczynająca cały cykl odbyła się w Olsztynie 3–4 grudnia 2012 roku, a samo spotkanie było połączone z wystawą fotografii ziemiaństwa wielkopolskiego XIX–XX wieku, którą przywiozła do Olsztyna dr Karolina Studnicka-Mariańczyk. Podczas sesji wygłoszono 41 referatów, które pozowoliły ukazać, a następnie – za sprawą publikacji pokonferencyjnej – włączyć do historiografii te obszary życia Polaków, które pozostawały na marginesie. 

 

Druga konferencja, która odbyła się w Olsztynie 24–25 marca 2014 roku była już organizowana we współpracy z Instytutem Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Motyw przewodni spotkania – „Portret kobiecy – Polki w realiach epoki” – był inspiracją płynącą przede wszystkim z rosnącej popularności herstory. Codzienność, prywatność, twórczość, duchowość kobiet w XIX wieku była zdaniem organizatorów godna konferencji. Odzew z jakim zaproszenie na sesję się spotkało, przekroczył oczekiwania. Do Olsztyna przybyli reprezentanci wiodących ośrodków naukowych – nie tylko historycy (historyczki), ale również literaturoznawcy, historycy sztuki i kultury, a sam program konferencji zawierał 71 wystąpień. 

 

Bohaterami trzeciej sesji – odbywającej się w Łodzi 8–9 października 2015 roku – były dzieci. Podtytuł konferencji „Świat dziecka” zachęcał do podjęcia problematyki najmłodszych przedstawicieli polskiego społeczeństwa z różnych środowisk i z różnych perspektyw badawczych. Problemem, który stanął przed badaczami życia prywatnego był niedosyt źródeł. Dzieci nie pozostawiły wielu zapisów odautorskich. Pomimo obaw, że obraz XIX-wiecznych dzieci zostanie odmalowany w ciemnych barwach – tak się nie stało – uczestnicy konferencji ukazali dzieci od strony dzieciństwa pełnego zabaw i radości, choć nie zabrakło dziecięcych dramatów. Obrady odbywały się w pięciu panelach tematycznych:​ „Dzieci z różnych warstw społecznych i z różnych  środowisk”,​ „Dziecko pod ochroną”,​ „Dziecko w literaturze”,​ „Portrety rodzinne”,​ „Wokół wychowania”. 

 

Tematem przewodni czwartego spotkania było kulturowe zjawisko mody, które sprowokowało do dyskusji na temat nowych, przelotnych obyczajów, form aktywności, zachowań i ich źródeł oraz recepcji w społeczeństwie polskim. Dwudniowa konferencja (20–21 czerwca 2016 rok) rozpoczęła się na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. W drugim dniu sesji miejscem obrad była zaś synagoga w Barczewie​. Referenci nie ograniczali się do wyglądu zewnętrznego – pojawiła się moda na dobroczynność, podróżowanie, fotografię, sport, style architektoniczne, archeologię…

 

Piąta konferencja – odbywająca się 21–22 września 2017 roku w Olsztynie – z podtytułem „Prywatne światy zamknięte w listach”, prowokowała do badania obszarów XIX-wiecznej rzeczywistości z perspektywy autorów kolekcji listów i zachowanych zbiorów. List w XIX wieku był „rozmową na odległość”, zachowało się wiele kolekcji, które aż proszą się do badań prywatności. Bardzo interesujące wystąpienia objęły realia życia zarówno na ziemiach polskich jak i Polaków na zesłaniu i emigracji.

 

4–5 października 2018 roku w Olsztynie została zorganizowana konferencja: „O mężczyźnie (nie)zwyczajnie”. W jej trakcie wygłoszono 25 referatów, które prezentowały mężczyzn od strony ich codzienności, relacji prywatnych, przeżyć wewnętrznych. Od tej VI edycji sesji naukowej do grona oragnizatorów dołączyło Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie​.  

 

W dniach 10–11 października 2019 roku w Olsztynie oraz na zamku w Lidzbarku Warmińskim zorganizowana została VII sesja z podtytułem „Kariera w optyce prywatności”. Ideą, która szła za takim motywem przewodnim konferencji, było odświeżenie spojrzenia, poprzez reinterpretacje znanych lub rekonstrukcję dotąd niezidentyfikowanych rysów biograficznych, ze szczególnym uwzględnieniem prywatnych uwarunkowań karier bohaterów – w końcu każda kariera ma też swoje prywatne oblicze. Niejednokrotnie właśnie wydarzenia w życiu prywatnym napędzały kariery, inspirowały do śmiałych działań albo przeciwnie – powstrzymywały bohaterów przed kolejnym krokiem.

 

VIII konferencja o podtytule „W zwierciadle rzeczy” przypadła na okres pandemii. W 2020 roku nie było pewności, czy będzie istniała możliwość na zorganizowanie spotkanie. Udało się  dzięki hybrydowej formule konferencji – część referentów wystąpiła on-line. 9 października 2020 roku tematem przewodnim obrad było tym razem otoczenie materialne Polaków w wieku XIX. Świat rzeczy odzwierciedla realia codziennej egzystencji człowieka, jego mentalność, standard życia, wyznawane wartości, więzi rodzinne, charakter codziennych zajęć, sposoby spędzania wolnego czasu, poczucie estetyki, stosunek do mody, religii, przemian cywilizacyjnych. Uczestnicy sięgnęli do różnych źródeł: pojawiły się mieszkania, urządzenia w kurortach, przyrządy higieniczne, wyposażenie gabinetów lekarskich, spisy garderoby, zielniki, nagrobki, książki… Pomimo niewielkiej, w porównaniu do lat poprzednich liczby referatów (18), dyskusja podczas obrad była zagorzała. 

 

IX sesja pn.: „Perspektywa stołu” odbyła się w dniach 8–9 października 2021 roku w Krakowie w domu Jana Matejki, a jej współorganizatorem był oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Tym razem badacze zaproszeni zostali do podjęcia tematu bliskiego ciału – jedzeniu. Przedstawione wystąpienia koncentrowały się wokół kultury kulinarnej, rytuałów konsumpcyjnych oraz społecznych uwarunkowań wyżywienia. Obrady odbyły się w ramach czterech paneli tematycznych: „Pożywienie a zdrowie”, „Smaki narodowe”, „Wokół stołu”, „Kuchnia w życiu codziennym różnych grup społecznych”.

 

Jubileuszowa, X sesja naukowa „Śmiech, humor, satyra”, przeniosła uwagę na kulturową i społeczną rolę śmiechu w życiu Polaków doby rozbiorów. Organizatorzy zaproponowali perspektywę poznawczą życia prywatnego i życia codziennego epoki – jego ogląd przez pryzmat reakcji emocjonalnej, jaką jest śmiech. Celem konferencji był porównawczy ogląd ról i znaczeń humoru, komizmu, śmiechu i śmieszności w historii, kulturze i literaturze, prasie, ikonografii, twórczości muzycznej Polaków w XIX stuleciu. Polacy w  okresie budowania swojej tożsamości narodowej, walk narodowo-wyzwoleńczych, represji popowstaniowych, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości pod wpływem przemian społecznych, cywilizacyjnych, modernizacyjnych, gospodarczych i demograficznych  nie byli pozbawieni poczucia humoru. Przeciwnie, humor, umiejętność prowadzenia dowcipnych konwersacji i zabawnych ripost były wysoko cenioną cechą mieszkańców ziem polskich. Humor i satyra pozwalały na oswojenie trudnej rzeczywistości i nierzadko stawały się formą oporu wobec autorytarnych systemów zaborczych. Śmiech stanowił narzędzie wyrażające cały wachlarz emocji: od radości i akceptacji po  ironię, kpinę, szyderstwo, negację. To ważny komponent „towarzyskości”, czyli obcowania ze sobą ludzi w codzienności. Bodźce wytwarzające tę reakcję emocjonalną były bardzo różne. Przez szkiełko ironii obserwowano zmieniającą się rzeczywistość: wynalazki, innowacje techniczne, rozwój kolei, przenikające z Zachodu trendy kulturowe, modę. W satyrze przedstawiano również trudne warunki egzystencjalne.  W „oku satyry” znalazła się zarówno modernizacja, jak i tradycjonalizm, obskurantyzm i zaściankowość. Refleksjami na ten temat wymieniano się w Olsztynie w dniach 29–30 listopada 2022 roku.  

 

Cykl konferencji „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” wkroczył w drugą dekadę tematem trudnym, ale w kontekście oglądu egzystencji człowieka niezmiernie ważnym – przeniósł uwagę na ostatni akord życia – umieranie. 

Ostatnia droga, śmierć, żałoba to zagadnienie szczególnie mocno wybrzmiewające w dobie rozbiorów. Śmierć bohaterów na polu walki za ojczyznę, śmierć jako kara za udział w ruchach narodowych, śmierć z dala od ojczyzny – na emigracji, śmierć na zesłaniu, żałoba w wymiarze indywidualnym i zbiorowym, żałoba narodowa – to zagadnienia, do których współcześni odwoływali się często, i które odcisnęły emocjonalne piętno na postrzeganiu całej epoki. Jednocześnie jest to temat dziewiczy od strony prywatności, odbioru społecznego, dziedzictwa kulturowego. Proponowana perspektywa poznawcza postawiła sobie za cel naukową refleksję nad obrazem kresu życia, przeżywaniem agonii, śmierci i żałoby przez przedstawicieli różnych warstw społecznych; nad miejscem śmierci i żałoby w przestrzeni społecznej; nad emocjami związanymi ze śmiercią. Do dyskusji nad indywidualnymi i zbiorowymi formami odprowadzania ludzi na drugą stronę i strategiami radzenia sobie z pustką po ich stracie włączyli się przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych, w tym historycy, historycy sztuki, literaturoznawcy, muzealnicy i archiwiści. Na sesji z podtytułem „Requiem” obradowano w Olsztynie w dniach 5–6 października 2023 roku. 

 

Pierwszy tom pt. „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” (bez podtytułu i bez numeracji) opublikowany przez Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM w 2013 r. był pokłosiem konferencji naukowej, zorganizowanej na Uniwersytecie Warmińsko Mazurskim w 2012 r. Tom pod redakcją Marii Korybut-Marciniak i Marty Zbrzeźniak, obejmujący 30 artykułów i rozpraw o dużej rozpiętości tematycznej, został podzielony na kilka obszarów badawczych. Podjęto w nim m. in. zagadnienia prywatności i codzienności w perspektywie metodologicznej i historiograficznej, problem przenikania się sfery publicznej i prywatnej, zagadnienia z historii rodziny; pojawiły się pozostające na uboczu wielkiej historii kwestie rozrywek, podróży, zabaw i kultury czasu wolnego, nie zabrakło wątków związanych z higieną i zdrowiem, a także zagadnień, odnoszących się do intymnych doznań mieszkańców ziem polskich pod zaborami.

 

 

Spis treści

 

Wstęp (Maria Korybut-Marciniak, Marta Zbrzeźniak)

Życie prywatne z perspektywy metodologii badań

Jolanta Kolbuszewska (Łódź), Historia codzienności jako perspektywa badawcza w historii i historii historiografii

Życie prywatne i sfera publiczna

Agnieszka Kidzińska (Lublin), Poza murami Pałacu Maryjskiego. Życie prywatne i towarzyskie polskich posłów do rosyjskiej Rady Państwa

Maria Korybut-Marciniak (Olsztyn), Życie profesorów Uniwersytetu Wileńskiego w latach 1804-1830

Anna Czerniecka-Haberko (Częstochowa), Wpływ warunków społeczno-politycznych na życie i poglądy Karola Szajnochy

Norbert Morawiec (Częstochowa), Chleb, książki, truskawki. Rawity-Gawrońskiego uprawianie historii (przyczynek do antropologii wiedzy/historiografii)

Anna Korszla-Mazurek (Lublin), Życie prywatne urzędników w II połowie XIX wieku w świetle twórczości Elizy Orzeszkowej

Zofia Gołębiowska (Lublin), Życie prywatne polskiego emigranta Stanisława Egberta Koźmiana w Wielkiej Brytanii we wczesnej epoce wiktoriańskiej

Diana Saniewska (Białystok), Życie codzienne Julka S.

Janusz Hochleitner, Wybrane postawy religijne pielgrzymów w Gietrzwałdzie i Glotowie u schyłku XIX wieku

Rodzina i dom rodzinny. Świat dzieci i/kontra świat dorosłych

Marta Sikorska-Kowalska (Łódź), Dom i polityka. Relacje międzypokoleniowe w rodzinach polskich socjalistów na przykładzie rodziny Heryngów

Beata Sadowska (Gdańsk), Prawda literackiego przekazu i prawda uczuć- czyli „jawna” i „ukryta” biografia Elizy Orzeszkowej

Beata Bawej-Lisiecka (Toruń), Różne odcienie codzienności w pamiętnikach i dziennikach kobiecych z I połowy XIX wieku

Janina Karoń (Olsztyn), Dziewiętnastowieczne wiejskie obyczaje rodzinne dotyczące ciąży oraz ich współczesny ślad

Malwina Mazan-Jakubowska (Olsztyn), Życie prywatne kobiet w XIX-wiecznych dworach kresowych w świetle wybranych relacji pamiętnikarskich

Michał Szukała (Warszawa), Służba domowa w strukturach gospodarstw domowych – przypadek społeczności Piaseczna w latach 1842-1852

Podróże, rozrywki i codzienne przyjemności XIX-wiecznych Polaków

Maria Ankudowicz-Bieńkowska (Olsztyn), Życie muzyczne w Wilnie w relacjach Gabrieli Puzyniny, Stanisława Morawskiego i Wiktora Każyńskiego

Monika Matysiak (Łódź), Podróż kuracyjna jako jedna z form spędzania czasu wolnego w rodzinie ziemiańskiej w XIX wieku (1795-1863)

Ewa Cichocka (Gdańsk), Sycylia – polskie podróże i podróżnicy w XIX w. Na podstawie listów i relacji

Marta Zbrzeźniak (Olsztyn), Włoszki oczami polskich peregrynantów w I połowie XIX stulecia – nieśmiała próba charakterystyki

Karolina Studnicka-Mariańczyk (Częstochowa), Organizacja posiłków, czyli historia od kuchni w maluszyńskim pałacu Ostrowskich Korabitów

Beata Garlej (Toruń), Środowisko literacko-artystyczne zatopione w aromacie kawy

Mateusz Klempert (Olsztyn), Codzienność i niecodzienność w pałacu wojtkuskim, czyli o rodzinnych spotkaniach i rozrywkach

Zdrowie i higiena. Teoria a proza życia

Anita Napierała (Poznań), Publiczna strona życia prywatnego. O zdrowiu, higienie i długowieczności na łamach poradników i czasopism higienicznych w drugiej połowie XIX wieku

Krzysztof Paweł Woźniak (Łódź), „…Lubo na ciele słabujący” – człowiek w chorobie i wobec choroby w świetle pamiętników XIX wieku

Miłość i erotyka. Portret życia seksualnego Polaków

Iwona Janicka (Gdańsk), Pod małżeńską pierzynką. Źródła intymnej edukacji Polaków w drugiej połowie XIX wieku

Ilona Florczak (Łódź), Jak dawniej kochano – kobiety w życiu Juliana Bartoszewicza

Katarzyna Kościewicz (Białystok), Opisać intymność. Autocenzura i cenzura na przykładzie intymnych zapisków Stefana Żeromskiego

Marzena Iwańska (Łódź), Prywatność, intymność w wielkim mieście. Przykład Łodzi XIX i początków XX wieku

Emilia Kolinko, Tomasz Jędrzejewski (Warszawa), Stanisław Morawski – obserwator płci pięknej. O odnalezionych Zasadach fizjognomistyki kobiet cywilizowanych

 

Kolejne trzy tomy o podtytule „Portret kobiecy – Polki w realiach epoki” skupiły uwagę na kobietach. Są one efektem dociekań badaczy XIX w., którzy wzięli udział w II konferencji „Życie prywatne Polaków w XIX w.”, zorganizowanej przez Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM i Instytut Historii UŁ w Olsztynie w 2013. Artykuły i rozprawy zamieszczone w trzech tomach przybliżają codzienność, mentalność, sposób widzenia rzeczywistości przez Polki zamieszkujące tereny wszystkich zaborów. Prywatność kobiet została pogrupowana wokół kilku głównych wątków tematycznych. Ich autorami są zarówno doświadczeni i znani już badacze, jak również młodzi, rozpoczynający dopiero swoją drogę naukową. W przewadze mamy do czynienia z tekstami podejmującymi problematykę aktywności społecznej i zawodowej Polek. Odrębną grupę stanowią artykuły dotyczące zagadnień życia codziennego, życia rodzinnego, a także spędzania czasu wolnego. Kolejna część tekstów poświęcona jest postawom patriotycznym Polek w okresie powstań narodowych. Kilka artykułów podejmuje problematykę kobiecą na łamach dziewiętnastowiecznej prasy. Odrębną grupę stanowią teksty dotyczące portretów literackich kobiet. Dominują teksty odnoszące się do życia prywatnego kobiet z wyższych warstw społecznych – arystokratek, ziemianek i inteligentek.

Wydawcą trzech tomów „Portretu kobiecego” jest Wydawnictwo Uniwersytety Łódzkiego. W skład Komitetu Redakcyjnego weszli: Roman Jurkowski, Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Marta Sikorska-Kowalska, Marta Zbrzeźniak, Mateusz Klempert.

 

 

Spis treści – tom I (red. M. Korybut-Marciniak, M. Zbrzeźniak)

 

Wstęp

Tadeusz Stegner, Wypoczynek „u wód”. Kobiety z ziem polskich w dziewiętnastowiecznych kurortach

Marta Zbrzeźniak, Polskie peregrynantki we Włoszech w latach 1815–1848.Portret Italii, jej kultury i mieszkańców

Maria Korybut-Marciniak, Wileńskie damy dobroczynne w pierwszych dekadach XIX wieku – motywacje, działania, postawy

Beata Perlak, „Cóż Ciebie droga Pani z snu objęć wyrywa?” – kilka słówo dramatopisarkach polskich 1. połowy XIX wieku

Karolina Studnicka-Mariańczyk, Nieudane zabiegi matrymonialne kawalerów starających się o rękę hrabianki Ludwiki Ostrowskiej

Norbert Morawiec, Feminizowanie historii a soteriologiczny wymiar kobiecości – na przykładzie „Opowiadania o Historii powszechnej dla ludu wiejskiego” Ludwiki hrabiny Ostrowskiej, dziedziczki z Maluszyna

Katarzyna Ryszewska, Natalia Kicka (1801–1888) – pionierka polskiej archeologii

Marta Kłak-Ambrożkewicz, Teodora z Giebułtowskich Matejkowa(1846–1896) – żona, matka, muza…

Iwona Janicka, Obraz z życia wileńskich „kobiet biletowych” na podstawie dokumentów policyjno-lekarskich z 2. połowy XIX wieku

Roman Jurkowski, Rosjanie we dworach kresowych po powstaniu styczniowym. Matki-Polki a zaborca

Malwina Mazan-Jakubowska, Na zesłaniu i w kresowym dworze – fragmenty codzienności w dziennikach Pauliny i Zofii Białłozorówny z 1. połowy XIX wieku

Kinga Lisowska, Edukacja kobiet w domach rekolekcyjnych dla dziewcząt i pań diecezji warmińskiej w 2. połowie XIX wieku

Krzysztof Lewalski, „Szatan […] nawet przez brzydką niewiastę potrafi usidlić kapłana”. O kobietach z perspektywy pasterzy dusz (XIX / XX w.). Zarys problematyki

Mateusz Klempert, Aleksandra Chodkiewiczówna, Michalina Zaleska, Zofia Bower Saint Clair – kobiety ze zdjęć Stanisława Kazimierza Kossakowskiego

Roksana Ligocka, Aspekty życia kobiety w karykaturze polskiej przełomu XIX i XX wieku

Ewa Iglewska, Uwięziona / uwięziony w ciele kobiety? Geniusz i obłąkanie, czyli niepokoje egzystencjalne Marii Komornickiej vel Piotra Odmieńca Własta

Magdalena Patatyn, Życie i działalność Konstancji z Zamoyskich Sanguszkowej (1864–1946)

Sylwia Skiendziul, Katarzyna Zaremba, Obraz wielkopolskiej patriotki i działaczki politycznej Emilii Sczanieckiej

 

 

Spis treści – tom II (red. Jarosław, Kita, Marta Sikorska-Kowalska)

 

Jarosław Kita, Kobiecy sposób postrzegania świata polityki i polityków w I połowie XIX wieku (studium wybranych przypadków)

Piotr Z. Pomianowski, Kobiety jako strony procesów rozwodowych prowadzonych na podstawie Kodeksu Napoleona na ziemiach polskich

Piotr Gołdyn, Udział ziemianek w organizacji ochronek w świetle zachowanej korespondencji błogosławionego Edmunda Bojanowskiego

Aldona Jankowska, Być dobrą chrześcijanką, posłuszną córką, wierną i roztropną małżonką, czyli kilka słów o celach i drogach edukacyjno-wychowawczych kobiet polskich w pierwszej połowie XIX wieku

Weronika Kocela, O kobiecie i dla kobiety. Ciąża, opieka okołoporodowa, macierzyństwo w świetle wybranych polskich poradników medycznych z XIX wieku

Marta Sikorska-Kowalska, Aleksandra Piłsudska - feministka w cieniu wielkiego męża

Małgorzata Sokołowicz, Delfina Potocka – piękne Polki na emigracji

Sylwana Borszyńska, Niebezpieczeństwa czyhające na kobiety w wielkoprzemysłowej Łodzi w świetle prasy codziennej z lat 1905–1907

Magdalena Winograd, „Czarno na białym”, czyli życie prywatne niekonwencjonalnych kobiet (Anna Bilińska - Bohdanowicz i Zofia Stryjeńska)

Nina Kapuścińska-Kmiecik, „Dopóki śmierć ich nie rozłączy” – życie według wdowy w XIX wieku w kręgu ziemiańskim

Emilian Prałat, „Mężyna Chłapowska” – obraz przedstawicielek rodu Chłapowskich na przestrzeni dziejów. Od Antoniny Chłapowskiej (1794-1857) do Tekli z Mańkowskich (1885-1962)

Anna Gawryszczak, Kobieta w małym mieście w świetle prasy piotrkowskiej z lat 1867-1914

Kamila Kłudkiewicz, Pomiędzy sferą prywatną a działalnością publiczną – aktywność kolekcjonerska Izabelli z Czartoryskich hr. Działyńskiej w drugiej połowie XIX wieku

Joanna Jaśkiewicz, Kobieca droga do sukcesu w końcu XIX wieku – artystyczna kariera Anny Bilińskiej-Bohdanowicz

Beata Garlej, Anioł uwięziony w labiryncie plotki: Magdalena Brzeska z „Emancypantek” Bolesława Prusa

Daria Domarańczyk, Wkład Polek w rozwój myśli psychologicznej na przełomie XIX i XX wieku

Aleksandra Rybka, Biedna Żydówka, nieszczęśliwa piękność, bezwzględna żona, wyzwolona indywidualistka – portrety kobiet w twórczości literackiej Aleksandra Świętochowskiego

 

 

Spis treści – tom III (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, M. Klempert)

 

Maja Garlińska, Panna Chłopicka. Zaskakująca przemiana w życiu zapomnianej XIX wiecznej pisarki polskiej Zofii Klimańskiej

Nina Kapuścińska-Kmiecik, Obraz dzieciństwa w rozbitej rodzinie na przykładzie korespondencji Władysława, Gabrieli i Petroneli Radolińskich z ojcem Ignacym (1814–1825)

Anna Janicka, Postać kurtyzany w literaturze polskiej XIX wieku

Karolina Mazur, Kałuża jako symbol małżeństwa z rozsądku. Historia Olimpii, bohaterki powieści J.I. Kraszewskiego Serce i ręka

Mariusz Furman, Res severa est verum gaudium – kwestie kobiece na łamach piotrkowskiego „Tygodnia” w latach 1873-1905: tematyka i recepcja

Joanna Drozd, Konterfekt Polek - patriotek oczyma Barbary Wachowicz

Bożena Wolano, Wizerunek galicyjskiej nauczycielki na przykładzie Antoniny Machczyńskiej (1837-1919)

Jolanta Załęczny, Kobiety uczestniczki, obserwatorki i spadkobierczynie powstania styczniowego Justyna Żak, Kobiety z żyrardowskiej fabryki - bohaterki wielkiego strajku z 1883 r.

Wojciech Gruchała, Mańka Kalosz wiodąca lud Warszawy na barykady

Elwira Kamola, Odbiór społeczny kobiet z wykształceniem w powieściach Emmy Jeleńskiej z Dmochowskich

Monika Nawrot-Borowska, Jak dbać o zdrowie swoje i rodziny? Poradnictwo dla kobiet z zakresu higieny na łamach "Dwutygodnika dla Kobiet" (1880-1885)

Lidia Ciborowska, Filantropki i matki – Polki. Kobiety w „Biesiadzie Literackiej” (1913-1914)

Katarzyna Burzyńska, Kobiety witrażystki

Beata Sadowska, O pogłębionym kolorycie smutku, czyli samotność, żałoba, umieranie w życiu i wybranych utworach Elizy Orzeszkowej

Anna Szendi, Ogrody Izabeli z Flemingów Czartoryskiej jako odzwierciedlenie ewolucji jej artystycznych aspiracji i poglądów politycznych

Anna Radzewicz-Bork, Mickiewiczowskie dziedzictwo. O roli dziewiętnastowiecznych wzorców kobiet

 

Bohaterami V tomu „Życia prywatnego” stały się dzieci. Autorzy artykułów, zgromadzonych w monografii wieloautorskiej: Życie prywatne Polaków w XIX w. „Świat dziecka”, opublikowanej nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego w 2016 r. podjęli problematykę dziewiętnastowiecznego dzieciństwa w różnych środowiskach (również w środowisku chłopskim), z różnych perspektyw badawczych. Tom z podtytułem „Świat dziecka” powstał na bazie dyskusji podczas III sesji naukowej, zorganizowanej w 2015 r. przez Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM i Instytut Historii UŁ w Łodzi. Artykuły i rozprawy zamieszczone w V tomie przybliżają niepodejmowane dotąd zagadnienia społeczno-kulturowe skupiając swoją uwagę na blaskach i cieniach dzieciństwa. Obok zagadnień podejmujących trudne dzieciństwo, które źródła umiejscawiają na pierwszym planie, ukazuje również jasną stronę dzieciństwa. Autorzy podjęli tematy, związane ze światem zabaw i zabawek dziecięcych, czytelnictwem najmłodszych na dworach ziemiańskich, dziecięcymi rozrywkami, podróżami do kurortów wypoczynkowych, przykładami spędzania szczęśliwego czasu na łonie rodziny i w grupie rówieśniczej.

 

 

Spis treści – tom V (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Tadeusz Stegner, Dziecko w rodzinie protestanckiej w Królestwie Polskim w XIX wieku

Marek Przeniosło, Dziecko w rodzinie chłopskiej na terenie Królestwa Polskiego w latach I wojny światowej

Jarosław Kita, Peregrynacje dzieci do dziewiętnastowiecznych kurortów

Maria Korybut-Marciniak, Dziecko w rodzinie urzędniczej w świetle materiałowi Artura Dolińskiego

Marzena Iwańska, Trudne dzieciństwo – o losach dzieci w Łodzi przełomu XIX i XX wieku

Iwona Janicka, Dziecko w chorobie. Opieka medyczna nad najmłodszymi na ziemiach polsko-litewskich w XIX wieku

Małgorzata Przeniosło, Wielka Kwesta Ogólnokrajowa «Ratujcie dzieci» 1916-1919

Joanna Sosnowska, Opieka nad dziećmi w działaniach Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności w latach 1889-1914

Hanna Kurowska, Niemowlę jako nowy obiekt zainteresowania rodziców, lekarzy i państwa

Daria Domarańczyk, Problematyka psychologii dziecka na przełomie XIX i XX wieku na łamach „Ateneum” i „Przeglądu Filozoficznego”

Jolanta Kowalik, Pomoc ubogim dzieciom na ziemiach polskich w świetle «Dziejów Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej

Anna Kowalczyk, «Już mu się tylko pacierz należy». Literackie ujęcie choroby i śmierci dziecka w XIX wiecznej polskiej wsi

Emilian Prałat, Dzieci Chłapowskich w fotografii i wspomnieniach

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie

Mateusz Klempert, Dzieciństwo Jana Eustachego Kossakowskiego na podstawie zachowanych wspomnień z lat 1903-1910

Piotr Bojarski, Dzieciństwo w dobie Wielkiej Wojny. Obrazy życia dziecka na kartach pamiętnika Piotra Bojarskiego

Antoni Maziarz, Szkolnictwo poznańskich wspólnot zakonnych w XIX wieku

Monika Nawrot-Borowska, Zabawy, zabawki i zajęcia dzieci na początku XX wieku na łamach czasopisma «Dziecko»

Monika Wąs, Dziecko oczami nauczyciela domowego. Zapiski Mikołaja Rybowskiego, jako przyczynek do badań dzieciństwa w XIX wieku

Anna Czajka, Na tandemie, czyli panienki i młodzieńcy na rowerze z końca XIX wieku

Grażyna Czerniak, Justyna Zyśk, Wychowanie dziecka w XIX stuleciu w świetle praktycznych porad Lucyny Ćwierczakiewiczowej

Aleksandra Rybka, Kultura czytelnicza dziecka ziemiańskiego na przykładzie biblioteki pałacowej w Maluszynie

 

Szósty tom rozpraw i studiów z serii „Życie prywatne Polaków w XIX wiek” (Moda i styl życia), opublikowany w 2017 r w Wydawnictwie Uniwersytetu Łódzkiego podjął zagadnienia szeroko pojętego zjawiska mody w różnych obszarach życia społecznego XIX stulecia. Monografia jest pokłosiem konferencji naukowej zorganizowanej w Olsztynie w czerwcu 2016 roku przez Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie i Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego, która stała się okazją do zaprezentowania badań nad różnymi aspektami XIX wiecznej mody. Kulturowe zjawisko mody i stylu życia zaprezentowane w VI tomie, zostało podjęte z różnych punktów widzenia: grupy społecznej, mikrohistorii, historii przypadku, zjawiska literackiego, historii codzienności, historii mentalności, kultury materialnej. Znajdujemy tu szerokie spektrum zagadnień dotyczących: mody na poszukiwania archeologiczne, mody na badania genealogiczne, mody na dobroczynność, na sport, modnych sposobów leczenia, mody na zegary i zegarki, na fotografię (także fotografię pośmiertną), na artystów-malarzy, ale również na pielgrzymki do sanktuariów. Część artykułów skupia się wokół lansowanych stylów ubioru, biżuterii oraz tematyki związanej z XIX-wiecznymi zasadami życia towarzyskiego. Nie zabrakło też omówień mody warstw niższych: robotników i urzędników. Autorzy podjęli również refleksję dotyczącą percepcji mód w różnych środowiskach, dostrzegając zjawisko oporu wobec „mody” utożsamianej z industrializacją i nowoczesnością.

 

 

Spis treści – tom VI (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Katarzyna Ryszewska, Moda na archeologię w środowisku polskiego ziemiaństwa w XIX wieku

Jarosław Kita, Wilegiatury – moda na dziewiętnastowieczny „urlop”

Marta Sikorska-Kowalska, Moda na dobroczynność w wieku XIX

Janusz Hochleitner, Modne sanktuaria. Warmińskie ośrodki pielgrzymkowe w XIX wieku

Iwona Janicka, „Post mortem” – niezwykła moda na fotografię pośmiertną

Justyna Kuropatwa, Moda na fotografię na ziemiach polskich (do lat sześć-dziesiątych XIX wieku)

Łukasz Biały, Moda zegarowa – XIX-wieczne czasomierze: rodzaje i ich funkcje

Katarzyna Burzyńska, Moda na witraże

Zbigniew Chojnowski, „Teraźniejsze mody” w wierszach Mazurów pruskich

Maria Korybut-Marciniak, Modny urzędnik w Nowogrodzie i Petersburgu

Jolanta Załęczny, Biżuteria patriotyczna przejawem XIX-wiecznej mody czy stosunku do Ojczyzny

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Modny artysta – moda na Matejkę

Elżbieta Klimus, Na pograniczu nauki i wyobraźni – XIX-wieczny fenomen hipnozy i magnetyzmu w społeczeństwie polskim

Małgorzata Chudzikowska-Wołoszyn, Definicja XIX-wiecznej przystojności w parenezie Ignacego Piotra Legatowicza

Anna Czajka, Moda kobieca na rower (przełom XIX i XX wieku)

Jolanta Kowalik, „Nie ma nic stałego w modach…” – o damskich nakryciach głowy na podstawie wybranych polskich czasopism z I połowy XIX wieku

Kinga Raińska, O pilności względem ubioru. Modna panna w świetle XIX-wiecznej literatury poradnikowej

Karolina Studnicka-Mariańczyk, „Mały kawałek Europy” w świetle pamiętnikarskiej relacji z podróży Natalii Gadomskiej

Karolina Mazur, Zakazana miłość jako plama na złotych szatach arystokratycznego rodu („Serce i ręka” J.I. Kraszewski)

Marta Sikorska-Kowalska, Ubiór codzienny i odświętny robotnic przełomu XIX i XX wieku

Oxana Sara Stadnicka, Dandys – czyli mężczyzna metroseksualny w XIX wieku

 

Tom VII serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” (Prywatne światy zamknięte w listach), opublikowany przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego w 2018 r., którego powstanie poprzedziła konferencja zorganizowana w 2017 r. w Olsztynie nie skupił się wokół konkretnego zjawiska – jego nadrzędną ideą była prezentacja XIX-wiecznej rzeczywistości z perspektywy autorów kolekcji XIX-wiecznych listów i zachowanych zbiorów korespondencji – zarówno tych znanych, poddanym na nowo analizom i interpretacjom z nowej perspektywy badawczej, jak i odkrytym w ostatnim czasie. Korespondencja jako jedna z głównych form komunikacji społecznej w XIX stuleciu odzwierciedla bogate doświadczenie życia osobistego jednostki, świata w którym funkcjonował oraz realiów codziennej egzystencji.

 

 

Spis treści – tom VII (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Iwona Maciejewska, Trudna droga do prywatności – o przełamywaniu epistolarnych konwencji w korespondencji XVIII wieku

Kinga Raińska, Tajniki XIX-wiecznej sztuki epistolarnej dla dziewcząt 

Jerzy Kuzicki, Korespondencja kapelanów polskich powstań narodowych w XIX wieku jako źródło do dziejów emigracji

Krzysztof Marchlewicz, Emigracja bez znieczulenia. Londyńskie listy Ignacego Jackowskiego do Leonarda Niedźwieckiego ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej

Jarosław Kita, Podróż w nieznane. Losy chłopskich emigrantów do Ameryki z okresu „gorączki brazylijskiej” w świetle listów do kraju z lat 1890–1891

Roman Jurkowski, Rosja i Rosjanie w korespondencji Elizy Orzeszkowej. Listy do Wacława Makowskiego, Leopolda Mėyeta, Erazma Piltza i Józefa Sikorskiego z lat 1866–1909

Marta Sikorska-Kowalska, Okruchy życia intymnego w świetle listówwojennych Józefa Piłsudskiego do Aleksandry Szczerbińskiej z lat 1914–1918

Elżbieta Klimus, Korespondencja Filomatów jako źródło do historii związków młodzieży szkolnej i akademickiej

Maria Korybut-Marciniak, „Widać z listów, że nas kochasz [...]”. Portrety kobiet w świetle korespondencji rozproszonej rodziny kresowej (1845–1877)

Jolanta Załęczny, Kobiece troski, pasje i marzenia w listach Florentyny Skierskiej do przyjaciółki Zofii Romanowiczówny

Karolina Studnicka-Mariańczyk, Miłość, modlitwa, mazurki w sztuce pisania listów Stanisława Grabowskiego z Gutanowa

Edyta Bątkiewicz-Szymanowska, „[...] W wielkim pośpiechu i na prędce w sam dzień wyjazdu do Anglii ostatnie słówko z Paryża przesyłam”. Codzienność i niecodzienność w listach córek Tytusa Działyńskiego (1796–1861)

Anna Czajka, Sport w życiu rodziny Curie w świetle korespondencji prywatnej

Ilona Florczak, Literatów dole i niedole. Z korespondencji do Kazimierza Bartoszewicza

Jolanta Kowalik, Obraz Warszawy w świetle korespondencji publikowanych na łamach „Sankt Pietiersburskich Wiedomosti” z lat 1855–1881

Aldona Łyszkowska, Ojcostwo i macierzyństwo w świetle listów Zygmunta i Elizy Krasińskich

Wojciech Jerzy Górczyk, Pułkownik Tadeusz Wyleżyński, przyjaciel czy „substytut” ojca Zygmunta Krasińskiego

Agnieszka Wojcieszek, „[…] jestem bowiem z tych, którzy jeśli coś czują, to całą potęgą, jeśli kochają, to już całym huraganem”. Miłość w świetle korespondencji Władysława Stanisława Reymonta Urszula Klemba, Życie prywatne Stefanii z Lemańskich Rzewuskiej (1859–1896) w świetle źródeł epistolarnych

 

Motywem przewodnim ósmego tomu „Życia prywatnego Polaków w XIX wieku”, będącego pokłosiem VI konferencji z serii, jest świat XIX-wiecznego mężczyzny w perspektywie prywatności. Problematyka męskości stała się przedmiotem badań w polskiej humanistyce stosunkowo niedawno. W historiografii dotyczącej epoki znane są przede wszystkim sylwetki mężczyzn charakteryzowane przez pryzmat aktywności publicznej, pracy zarobkowej, udziału w kampaniach wojennych i powstaniach narodowych, a także utartych w świadomości społecznej ról, jakie stawiały przed nimi panujące realia społeczno-obyczajowe oraz obowiązujące wzorce i kanony. Autorzy publikacji przedstawiają mężczyzn (nie)zwyczajnie – od strony ich codzienności, relacji prywatnych, przeżyć wewnętrznych, dzieciństwa, tożsamości psychicznej i fizycznej, postrzegania zmian cywilizacyjnych i kulturowych oraz przemian społecznych i reakcji na umacnianie się pozycji kobiety. Bohaterami tomu są Polacy z różnych środowisk społecznych, na różnych etapach życia, o różnym poziomie wykształcenia, zamieszkujący ziemie polskie oraz rzucani na krańce Europy, zarówno ci spełniający widoczne role w społeczeństwie, których biografie są powszechnie znane, jak również aktorzy całkowicie transparentni. Tom, na podobieństwo poprzednich, ma charakter interdyscyplinarny i plasuje się na styku badań z zakresu historii, socjologii, literaturoznawstwa, a także muzykologii.

 

 

Spis treści – tom VIII (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, O mężczyźnie (nie)zwyczajnie – wprowadzenie 

Marta Sikorska-Kowalska, Józef Piłsudski w relacjach pamiętnikarek z okresu pierwszej wojny światowej

Wojciech Jerzy Górczyk, Biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (1714–1800) i generał Wincenty hrabia Krasiński (1782–1858). Wzorce mężczyzny w rodzie Krasińskich

Adrianna Czekalska, „Cygańska” przyjaźń – Józef Ignacy Kraszewski i środowisko warszawskich literatów

Elżbieta Klimus, Męska przyjaźń i jej odcienie w Towarzystwie Filomatów

Katarzyna Ryszewska, Dzieciństwo i edukacja chłopca z rodziny inteligenckiej w drugiej połowie XIX wieku na podstawie „Pamiętników Stanisława Jana Czarnowskiego. Wspomnień z trzech stuleci XVIII, XIX i XX”

Marta Milewska, Aleksander Maciesza – lekarz (nie)zwyczajny

Maria Korybut-Marciniak, Mężczyzna w Petersburgu. Życie prywatne urzędnika w stolicy carów

Henryk Stroński, Nie tylko nauka. Z życia Polaka-studenta Politechniki w Kijowie na początku XX wieku

Urszula Klemba, Stanisław Walewski herbu Kolumna (1852–1927). Mąż znanej działaczki i pisarki Cecylii Walewskiej

Jarosław Kita, Mężczyzna w XIX-wiecznym kurorcie

Anna Śmiechowicz, Bodaj to cykliści! – (nie)zwyczajni jeźdźcy wyścigowi z przełomu XIX i XX wieku

Jolanta Kowalik, Petersburg – miasto mężczyzn. Życie towarzyskie w stolicy carów

Kamil Śmiechowski, Mężczyzna w wielkim mieście przełomu XIX i XX wieku na przykładzie Warszawy i Łodzi w świetle wspomnień

Piotr Bojarski, Mińsk przełomu XIX i XX wieku oczami Michała Kryspina Pawlikowskiego

Jolanta Załęczny, Polak na zesłaniu, czyli życie w warunkach niezwyczajnych

Olga Szadkowska-Mańkowska, Miejsce, w którym historia powszechna zamienia się w historię jednostki. Śladami włoskich peregrynacji Kazimierza Chłędowskiego

Krzysztof Marchlewicz, Sport i aktywność fizyczna w życiu emigrantów polistopadowych w Anglii

Kinga Raińska, O powinnościach względem męża. Miejsce mężczyzny w małżeństwie w świetle XIX-wiecznych poradników dla kobiet

Anita Napierała, „Dlaczego się nie żenią?” O przyczynach starokawalerstwa w humorystycznych narracjach polskich publikacji popularnych od drugiej połowy XIX do początków XX wieku

Kinga Fink, Śpiewaczki i pianistki – muzy polskich poetów epoki romantyzmu

Izabela Lewandowska, Wizerunek XIX-wiecznego chłopa z Mazur w świetle źródeł i literatury wspomnieniowej

 

IX tom serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku”, zatytułowany „Kariera w optyce prywatności”, pod redakcją Jarosława Kity i Marii Korybut-Marciniak, to interdyscyplinarna publikacja, która bada kariery Polek i Polaków w XIX wieku przez pryzmat ich życia prywatnego. Tom zawiera 19 artykułów, które ukazują, jak prywatne doświadczenia wpływały na zawodowy rozwój bohaterów. Autorzy podejmują temat kariery w kontekście zmian materialnych, społecznych i psychologicznych, analizując nie tylko postacie historyczne, ale również mało znane jednostki.

Tematyka została podzielona na cztery główne obszary: kariery wojskowe i polityczne, działalność artystów i naukowców, życie zawodowe oraz rolę kobiet w karierze. Artykuły wykorzystują bogate źródła, od korespondencji po akta notarialne, co pozwala na głębokie spojrzenie na relacje między życiem prywatnym a publicznym. Szczególną uwagę zwrócono na biografie generała Jana Nepomucena Umińskiego, Ludwika Wołowskiego, Apolinarego Kątskiego czy Zygmunta Krasińskiego, a także na trudne wybory życiowe kobiet, takich jak Maria Skłodowska-Curie i Eliza Orzeszkowa.

To wieloaspektowe spojrzenie na kariery XIX-wiecznych Polaków łączy historię społeczną, psychologiczną i kulturową, oferując świeże interpretacje postaci i ich działań zawodowych.

 

Spis treści – tom IX (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Kariera w optyce prywatności – wprowadzenie 

Kariera w kręgach wojskowych i politycznych

Krzysztof Marchlewicz, Generał Jan Nepomucen Umiński (1778–1851). Biografia jeszcze ciekawsza

Rafał Dobek, Ludwik Wołowski (1810–1876): potomek Eliszy Szora, polski powstaniec, francuski senator

Tomasz Osiński, „W przypadku zaś takim gdyby zeznający poszedłszy na wojnę zginął”. Wojskowi wśród klientów notariuszy lubelskich i zamojskich w latach 1810–1814

Jolanta Załęczny, Prywatność zdominowana przez służbę – życie prywatne w cieniu kariery rosyjskiego prezydenta polskiej Warszawy (w świetle jego dziennika)

Kariery ludzi talentu – w przestrzeni sztuki, literatury i nauki

Małgorzata Gumper, Polityk, kompozytor… ojciec – mniej znane oblicze Michała Kleofasa Ogińskiego, ukazane w listach do córki z lat 1827–1833

Aldona Łyszkowska, „Każdego dnia cenię szlachetność i wzniosłość jego charakteru, świętość i piękno jego myśli”. Zygmunt Krasiński w świetle listów żony Elizy z Branickich Krasińskiej

Marta Chudecka, Prywatność w cieniu publiczności. Apolinary Kątski – wirtuoz skrzypiec carskiego dworu

Wojciech Paduchowski, Między miłością braterską a samotnością – młodość Józefa Dietla, przyszłego prezydenta miasta Krakowa

Urszula Klemba, Życie prywatne i działalność naukowa Stanisława Szczepana Zaleskiego (1858–1923)

Kinga Fink, Muzyczna działalność Stanisława Bursy we Lwowie w latach 1888–1901 w świetle jego korespondencji

Romuald Rydz, Tatry i Zakopane – miejsce rekreacji i wypoczynku polskich elit w drugiej połowie XIX wieku

Kariery na niwie zawodowej

Wojciech Jerzy Górczyk, Baron Franciszek Girardot. Francuski lekarz emigrantem zarobkowym w Królestwie Polskim

Marta Milewska, Lekarz, kariera i opieka medyczna w drugiej połowie XIX wieku

Jarosław Kita, Nieudana kariera pierwszego łódzkiego przemysłowca 

Anna Czerniecka-Haberko, Karolina Studnicka-Mariańczyk, August Ostrowski – ziemianin, obywatel

Kobieta wobec kariery – trudna sztuka kompromisu

Maria Korybut-Marciniak, Męskie kariery – kobiece troski. Żony Polaków urzędników z guberni północno-zachodnich. Przypadek Anny Krydel

Kinga Raińska, Wpływ kariery zawodowej kobiet na życie rodzinne w XIX wieku na przykładzie trzech wybitnych postaci: Marii Skłodowskiej-Curie, Marii Szymanowskiej oraz Elizy Orzeszkowej

Anna Śmiechowicz, Karolina Kocięcka – zapomniana cyklistka z Warszawy (przełom XIX i XX wieku)

Anita Napierała, „Będę pożyteczną… Wytrwam”. Kariera Teodory Krajewskiej (1854–1935) w świetle wspomnień i relacji prasowych 

 

Czwarty tom serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” zatytułowany „Marginesy” ukazał się w 2021 roku. Zwraca on uwagę na życie prywatne niższych warstw społecznych, które wcześniej były pomijane w badaniach historycznych. Poprzednie tomy „Życia prywatnego” koncentrowały się głównie na elitach – ziemiaństwie, arystokracji i inteligencji – a ich obraz życia społecznego, oparty na prywatnych materiałach, pozostawał niepełny. W „Marginesach" zaś  zbadana została codzienność mieszkańców wsi, miasteczek i ubogich dzielnic rosnących miast.

W artykułach zawartych w tomie przedstawiono różnorodne przestrzenie życia codziennego: koszary żołnierzy napoleońskich, robotnicze dzielnice Łodzi, pouwłaszczeniowe wsie w guberni płockiej, biura guberni grodzieńskiej, ubogie dzielnice Wilna oraz warmińskie chaty i miasteczka Królestwa Polskiego. Analizowano także szpitale, przytułki i inne instytucje pomocowe. Autorzy na łamach tomu podjęli tematy warunków socjalno-bytowych, higienicznych i zdrowotnych, patologii społecznych, rytuałów świątecznych, edukacji oraz stosunku do śmierci wśród niższych warstw społecznych. W publikacji poruszono także problematykę grup etnicznych i kulturowych znajdujących się na marginesie społeczeństwa, co wymagało nowatorskiego podejścia do źródeł. Badacze analizując te zagadanienia korzystali z testamentów, źródeł prasowych, dokumentów urzędowych, epistolariów, pamiętników i protokołów instytucji pomocowych, co umożliwiło pełniejsze zrozumienie życia codziennego tych grup.

 

 

Spis treści – tom IV (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Życie prywatne Polaków w XIX w. „Marginesy” – wprowadzenie

Sceny, ludzie, zjawiska na marginesach

Tadeusz Srogosz, Mit wzniosłości (sublimacji) a egzystencja żołnierzy polskich w latach 1806–1807

Dariusz Złotkowski, Ostatnia odsłona prywatnego życia Polaków w XIX w. Testament jako źródło historyczne

Maria Korybut-Marciniak, Drogi do ubóstwa. Protokół parafialny opiekuna ubogich Teodora Herburtta – źródło do portretu warstw spauperyzowanych w Wilnie w pierwszej połowie XIX wieku

Jolanta Kowalik, „Prywatne sprawy” urzędników w guberni grodzieńskiej za panowania Mikołaja I w świetle materiałów archiwalnych Narodowego Archiwum Historycznego Białorusi w Grodnie

Adrianna Czekalska, Mroczne życie prywatne łódzkich kobiet – przyczynek do problemu „fabrykantek aniołków” w świetle „Gońca Łódzkiego” 

Choroba, pożar, śmierć 

Kinga Raińska, Katary, reumatyzmy i histerie… Choroby młodych kobiet i troska o utrzymanie zdrowia w XIX w. w świetle rozważań teoretycznych

Maria Korybut-Marciniak, Działalność Wydziału Ratowania Chorych Wileńskiego Towarzystwa Dobroczynności w pierwszych dekadach XIX wieku

Marta Milewska, Ludność wiejska a opieka medyczna w guberni płockiej w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku

Anna Czerniecka-Haberko, Władysław Wojciech Wrześniowski (1865–1940). Portret prowincjonalnego lekarza

Wojciech Jerzy Górczyk, Śmierć w rodzinie Krasińskich z perspektywy prywatności. Eliza z Branickich Krasińska – życie w cieniu śmierci

Marcin Sebastian Halicki, Pogranicze w ogniu. Pożary Raczek w latach 1811–1911 

Tożsamość i kultura mniejszości

Izabela Lewandowska, Warmiacy w XIX w. – rozważania nad tożsamością i pograniczem kulturowym

Grażyna Czerniak, Elementy codzienności społeczności ukraińskiej/rusińskiej w XIX w. w świetle czasopisma ,,Wisła” 

 

Jubileuszowy, dziesiąty tom serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku” pod tytułem „W zwierciadle rzeczy”, proponuje nową perspektywę badawczą – analizę życia codziennego i prywatnego XIX-wiecznych Polaków przez pryzmat otaczających ich przedmiotów. Materialny świat, w którym funkcjonowali Polacy pod zaborami, staje się kluczem do zrozumienia ich codziennych rytuałów, mentalności, standardu życia, wartości estetycznych, rodzinnych więzi oraz sposobów spędzania wolnego czasu.

Tom zawiera 18 artykułów, podzielonych na pięć głównych bloków tematycznych, które koncentrują się na zdrowiu i higienie, życiorysach przedstawionych przez pryzmat przedmiotów, prywatnych przestrzeniach, a także na roli przedmiotów jako nośników historii oraz na nekropoliach jako świadkach życia. Autorzy wykorzystują różnorodne źródła, takie jak spisy ruchomości, inwentarze, artefakty oraz literaturę poradnikową, które pozwalają na odtworzenie złożonych relacji między ludźmi a otaczającymi ich przedmiotami. Przedmioty codziennego użytku, jak meble, sprzęty sanitarne, książki, pamiątki rodzinne czy mundury, są analizowane nie tylko pod kątem ich funkcjonalności, ale także jako nośniki wartości i symboli, które pozwalają na głębsze zrozumienie życia intymnego, mentalności i tożsamości ich właścicieli. Artykuły zgromadzone w tym tomie pokazują, jak świat rzeczy może ożywić historię i otworzyć nowe możliwości badawcze dla historyków zajmujących się życiem codziennym XIX-wiecznej Polski.

Tom ten, podobnie jak poprzednie części serii, odznacza się interdyscyplinarnym podejściem, łączącym badania historyczne, kulturowe i społeczne, co stanowi jego wielki atut. Dzięki analizie materialnego otoczenia Polaków żyjących pod zaborami, publikacja rzuca nowe światło na codzienność i prywatność epoki, prowokując do dalszych badań nad rolą przedmiotów w historii.

 

 

Spis treści – tom X (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, „W zwierciadle rzeczy” – wprowadzenie

Zdrowie i higiena w perspektywie rzeczy

Jarosław Kita, Urządzenia do balneoterapii w polskich uzdrowiskach w XIX wieku

Marta Milewska, Warunki i urządzenia sanitarne w mieszkaniach XIX-wiecznych płocczan na przykładzie dzielnicy żydowskiej i mieszkań płockich stróżów

Daria Domarańczyk-Cieślak, W laboratorium XIX-wiecznego psychologa

Anita Napierała, Piękno a zdrowie. Krytyka kosmetyki w dyskursie higienicznym drugiej połowy XIX w.

Anna Malinowska, W damskiej gotowalni. Zwyczaje higieniczne kobiet w XIX wieku na przykładach ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie 

Życiorysy zapisane w przedmiotach

Dariusz Złotkowski, Materialna spuścizna po Stanisławie Polakowskim – nauczycielu przełomu XIX i XX wieku

Ilona Florczak, Świat rzeczy przedstawiciela inteligencji warszawskiej w okresie międzypowstaniowym – przykład Juliana Bartoszewicza

Krzysztof Marchlewicz, Rzeczy z mieszkania przy Southampton Street. Pośmiertny inwentarz uczestnika Nocy Listopadowej jako świadectwo emigranckiego losu

Maria Korybut-Marciniak, Głosy uwięzione w zielnikach. Zapomniane badaczki flory litewskiej w XIX wieku

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, „…wyczerpać najprzód wszelkie źródła do tegoż przedmiotu” – Jan Matejko

Aldona Łyszkowska, (Nie)zwykłe podarunki w (nie)zwykłej codzienności Krasińskich

Teatry życia prywatnego

Izabela Lewandowska, W warmińskiej chacie i zagrodzie przełomu XIX i XX wieku – życie codzienne w świetle zbiorów Muzeum Warmińskiego Gospodarstwa (Muzyjum Warnijskygo Gburstwa) w Giławach

Kinga Raińska, Sekrety panieńskich pokoi. Przedmioty pożądania XIX-wiecznych nastolatek w świetle literatury poradnikowej

Alicja Adamus, Karolina Studnicka-Mariańczyk, Wyprawa ślubna, ekspensy domu i podróży Józefy z hrabiów Potockich Ostrowskiej (1784–1859)

Rzeczy mówią

Jolanta Załęczny, Świadkowie pobytu w Cytadeli, towarzysze zesłania. O rzeczach w otoczeniu więźniów

Jolanta Kowalik, Tożsamość urzędniczego munduru w Imperium Rosyjskim w XIX wieku

Nekropolie – ostatni świadkowie życia

Emilian Prałat, „Sic transit gloria mundi” – krypty wybranych rodów ziemiańskich południowej Wielkopolski

Wojciech Jerzy Górczyk, Cmentarz opinogórski. Ślady ludzkich życiorysów

 

Jedenasty tom serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku”, zatytułowany „Perspektywa stołu”, koncentruje się na kulturowych i społecznych aspektach spożywania posiłków oraz nawyków żywieniowych XIX-wiecznych Polaków. Książka stanowi próbę analizy życia codziennego przez pryzmat kultury kulinarnej, rytuałów konsumpcyjnych i kontekstów społecznych związanych z wyżywieniem, co do tej pory nie było tematem szeroko omawianym w badaniach historycznych.

W XIX wieku, rozwój przemysłu i komunikacji, zwłaszcza kolei, przyczynił się do stopniowego zmniejszania głodu w Europie, a na ziemiach polskich doprowadził do zetknięcia kuchni lokalnej z kuchniami zaborców. Kultura jedzenia w tym okresie ujawnia nie tylko codzienne warunki życia, ale również szersze procesy modernizacji oraz obszary zacofania, zwłaszcza w środowiskach biedniejszych. Migracje ze wsi do miast, motywowane poszukiwaniem lepszego życia, były ściśle powiązane z dostępem do pożywienia i jego jakością. Kultura stołu w realiach zaborów przybierała podwójną rolę: była zarówno częścią kultury narodowej, jak i przenikających do Polski obcych wpływów. Praktyki kulinarne oraz konwenanse przy stole dostarczają informacji o mentalności ówczesnych Polaków, a tematyka związana z jedzeniem często przewija się w literaturze wspomnieniowej, dziennikach oraz korespondencji z podróży, emigracji czy zesłania. Kultura jedzenia w XIX wieku otwiera nowe ścieżki interpretacyjne w badaniach nad społeczeństwem polskim doby zaborów, ukazując przemiany cywilizacyjne, gospodarcze i społeczne.

 

 

Spis treści – tom XI (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Kilka uwag na temat historycznej „perspektywy stołu”

„Kultura XIX-wiecznego stołu”

Jolanta Załęczny, Ojczyzna smakami zapamiętana. Patriotyczno-literacka apoteoza polskiej 

Kinga Fink, ,,Pije Kuba do Jakuba…”. Co Polacy śpiewali przy stole w XIX i na początku XX wieku

Kinga Raińska, Co każda panna o kuchni powinna wiedzieć? Rozważania teoretyczne w świetle XIX-wiecznych poradników dla młodych kobiet

Pożywienie a zdrowie

Jarosław Kita, Dietetyka lecznicza w polskich uzdrowiskach w drugiej połowie XIX wieku

Marta Milewska, Pożywienie i jego wpływ na stan zdrowia mieszkańców Mazowsza Północnego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku

Anna Śmiechowicz, „Jarskie uzdrowisko” w Bojarowie i jego twórca Konstanty Moes-Oskragiełło

W obliczu niedostatku jedzenia

Tadeusz Srogosz, „Żołnierski wikt” w wojsku polskim w 1807 roku

Krzysztof Marchlewicz, Żywieniowe strategie przetrwania. Polscy uchodźcy polityczni w Anglii wobec perspektywy niedożywienia i głodu w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku

Maria Korybut-Marciniak, Kuchnia ubogich. Elity intelektualne Wilna wobec zjawiska głodu w pierwszej połowie XIX wieku

Jolanta Kowalik, Urzędniczy wikt. Sytuacja materialna urzędników administracji państwowej w Imperium Rosyjskim w XIX wiek

Praktyki żywieniowe i kultura jedzenia w życiu codziennym różnych środowisk społecznych

Andrzej Szmyt, Stół w życiu codziennym uczniów Gimnazjum i Liceum Wołyńskiego w Krzemieńcu

Emilian Prałat, Wokół tradycji wielkopolskiego stołu: przedmioty, ludzie, obyczaje

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, „O smaku ze smakiem” – czy Jan Matejko otrzymał czarną polewkę, kim był Czarny Strzelec, gdzie malarz pijał najlepszą kawę…?

Piotr Hubicki, Karolina Studnicka-Mariańczyk, O dziczyźnie na polskich stołach w drugiej połowie XIX wieku

Olga Morozowa, Kulinarne rozkosze ze snu naczelnego mechanika korwety „Żubr” D. D. Guslikowa z 18 lipca 1858 r. w Suchumi

Katarzyna Głowania, Przykłady wykwintnej kuchni dworskiej księcia żagańskiego Napoléona Louisa (Ludwika) de Talleyrand-Périgord w latach 1878–1894

Olga Szadkowska-Mańkowska, „Woli w Polszcze leda schaby / Niż tu ostrygi i żaby / „Woli zraz pieczeni spory / Niźli kaulafiory”. Kuchnia włoska w oczach polskich peregrynantów 

 

XII tom serii „Życie prywatne Polaków w XIX wieku”, zatytułowany „Śmiech, humor, satyra", rzuca nowe światło na życie codzienne Polaków w XIX wieku, analizując znaczenie humoru, satyry i żartu w życiu prywatnym i publicznym. Choć XIX stulecie często kojarzy się z melancholią, cierpieniem i trudnościami, autorzy tego tomu pokazują, że humor był nieodzownym elementem życia Polaków, pomagając im oswoić trudną rzeczywistość zaborów, opresji i gwałtownych zmian cywilizacyjnych.

Książka bada, co bawiło Polaków w tej epoce, jakie formy przyjmował żart i satyra oraz jak humor służył jako narzędzie zarówno oporu, jak i budowania wspólnoty. Zawarte w tomie teksty dotykają różnych aspektów kultury humoru, od satyry politycznej i karykatur w prasie, po humor w literaturze, teatrze i codziennych relacjach towarzyskich. Oprócz kontekstów narodowych, autorzy przyglądają się również humorowi w różnych grupach społecznych i zawodowych, od kręgów intelektualnych po chłopstwo.

Rozdziały obejmują szeroki zakres tematów, takich jak humor w prasie satyrycznej, relacje lekarz–pacjent, emancypacja kobiet, karykatura w świecie sztuki oraz humor w polityce i anegdotach historycznych. W pracy poruszono także rolę humoru w edukacji, literaturze oraz refleksjach na temat starości i samotności. Na uwagę zasługują również badania nad śmiechem jako formą adaptacji i oporu wobec trudnych realiów życia pod zaborami.

Tom ten nie tylko otwiera nowe perspektywy badawcze nad XIX-wieczną kulturą polską, ale również podkreśla rolę śmiechu w kształtowaniu tożsamości narodowej i społecznej.

 

Spis treści – tom XII (red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak)

 

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, Śmiech XIX stulecia – garść refleksji na temat zakresu pojęcia i stanu badań

Sara Kosno, Marek Przeniosło, „Mam poczucie humoru, więc żyję”. Stefan Szuman i jego szkic psychologiczny „O dowcipie i humorze”

Oblicza humoru w prasie – od poważnej polityki do taniej rozrywki 

Małgorzata Karpińska, „Czytać w kawiarni w Warszawie wśród roztargnienia” – satyra polityczna i humor w gazecie „Nowa Polska” 1831 rok

Waldemar Chrobak, Satyryczny obraz polityki mocarstw europejskich w obliczu kryzysu bułgarskiego (1885–1886) w krakowskim „Diable”

Romuald Rydz, Karykaturalny wizerunek Wilhelma II w europejskiej i polskiej prasie satyrycznej w latach 1888–1914

Piotr Fałat, Lwowski humor drobnomieszczański na przykładzie czasopisma „Goniec i Iskra” oraz „Wesołego Kurjerka”

Paweł Glugla, Ironia vs sarkazm „Przewodnika po Krakowie” Kazimierza Bartoszewicza w kalendarzu humorystycznym „Ananas” z 1889 roku

Daniel Kiper, Humor i satyra w prasie Polonii amerykańskiej (do 1918 roku). Przegląd problematyki

Anita Napierała, Opieka zdrowotna i relacje lekarz – pacjent w satyryczno-humorystycznych interpretacjach czasopisma „Kolce” (1871–1914)

Aleksandra Staniszewska, Emancypantka na łamach „Kolców” – warszawskiego pisma satyryczno-humorystycznego w latach 1871–1914

Marta Milewska, O kobiecych troskach w sposób żartobliwy na łamach czasopisma „Mucha”

Piotr Hubicki, Karolina Studnicka-Mariańczyk, Humor i satyra na polowaniu na podstawie czasopism „Łowiec Polski”, „Łowiec Wielkopolski” oraz archiwów ziemiańskich

Jolanta Załęczny, Śmiechem w narodowe smutki. Na marginesie lektury polskich pism satyrycznych wydawanych we Lwowie w II połowie XIX wieku 

Kultura śmiechu i humor w różnych grupach społecznych 

Maria Korybut-Marciniak, „Profesorska katarynka”. Kultura śmiechu na Uniwersytecie Wileńskim

Krzysztof Marchlewicz, „Śmialiśmy się nieźle…”. Śmiech, humor i kpina Wielkiej Emigracji w Anglii

Damian Szymczak, Śmiech także na poważnie. Kilka refleksji o roli humoru, dowcipu i śmiechu w galicyjskiej kulturze politycznej doby autonomii, ze szczególnym uwzględnieniem galicyjskiego Sejmu Krajowego

Roman Jurkowski, Rosjanie, Białorusini i Polacy kresowi w anegdocie historycznej, czyli z czego się śmiano ponad 100 lat temu

Bartłomiej Gapiński, Stygmatyzacja poprzez wyśmianie osób w wieku starczym i osób samotnych w XIX-wiecznej społeczności chłopskiej

Kinga Raińska, Staropanieństwo i konwenanse, czyli humor w okowach sarkazmu

Kinga Fink, Osobistości polskiego świata muzyki i teatru przełomu XIX i XX wieku w karykaturze Elego Kochańskiego

Przemysław Paweł Grzybowski, „Zasuszone kwiatki”. Komiczny obraz edukacji w polskiej literaturze popularnej XIX wieku na tle ówczesnej kultury śmiechu

Yury Snapkouski, „…by Bachusa uczcić należycie…” Tragiczna śmierć marszałka szlachty guberni mińskiej Leona Osztorpa (1851) w satyrycznej refleksji Ignacego Legatowicza

Ignacy Karpiński, Wątki humorystyczne w „Wierszach” Stanisława Apolinarego Zambrzyckiego

Przemysław Rozental, O życiu z humorem, o żarcie poważnie – „Trzy po trzy” Aleksandra Fredry w kontekście twórczości oraz życiorysu autora

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Janowe poczucie humoru – uśmiechnięte oblicze Jana Matejki